Draagvlak creëren binnen VvE’s

Waarom juist VvE’s een cruciale doelgroep zijn

Het gasloos maken van Nederland is een politiek besluit dat vanuit de overheid is genomen, waardoor nu de taak rest om dit doel daadwerkelijk te realiseren. Gemeenten zetten zich in om alternatieven voor warmtelevering aan hun bewoners te bieden. Warmtenetten zijn daarbij een veelbelovend alternatief. Vooral binnen de bestaande bouw blijken warmtenetten een aantrekkelijk alternatief voor gas, zeker in woongebieden met een hoge woondichtheid, zoals appartementencomplexen en rijtjeshuizen. Een groot deel van deze appartementencomplexen wordt beheerd door woningcorporaties uit de sociale sector of particulier door VvE’s. VvE’s beheren een aanzienlijk aandeel van de gebouwen waarvoor de aansluiting op een warmtenet als vervanging van aardgas een haalbare en betaalbare optie is. Om die reden vormen VvE’s een essentiële groep binnen de warmtetransitie, en is het creëren van draagvlak voor duurzame warmte-alternatieven – zoals warmtenetten – binnen deze doelgroep van cruciaal belang.

VvE’s stellen gezamenlijk het beleid vast voor hun appartementencomplexen en staan daarbij voor de uitdaging: hoe verduurzamen wij onze warmtevoorziening? Het overstappen op een warmtenet vraagt om ingrijpende beslissingen met financiële en technische consequenties. Het creëren van draagvlak is daarom essentieel en kan het verschil maken tussen een succesvol project of stagnatie. VvE’s kenmerken zich door complexe besluitvormingsprocessen, uiteenlopende belangen en diverse voorkeursopties, waardoor het bereiken van overeenstemming lang niet altijd vanzelfsprekend is. Er moet rekening worden gehouden met verschillende dilemma’s, waarbij een beslissing over één onderdeel – bijvoorbeeld het verbeteren van woningisolatie – gevolgen heeft voor volgende beslissingen, zoals welke warmtevoorziening het best past. MT-warmtenetten kunnen bijvoorbeeld ook slecht geïsoleerde woningen van voldoende warmte voorzien, terwijl een beter geïsoleerde woning juist minder geschikt is voor dit systeem. Daarnaast is de aanleg van een MT-warmtenet duurder en alleen op grote schaal toe te passen, terwijl LT- en ZLT-warmtenetten flexibeler inzetbaar zijn op kleinere schaal. Tevens moet worden afgewogen of er een collectieve of individuele aansluiting op het warmtenet moet worden gerealiseerd.

Naast deze praktische en economische overwegingen speelt mee dat VvE’s uit een zeer diverse groep individuen bestaan. De individuele perspectieven, levensfasen en achtergronden van VvE-leden verschillen vaak wezenlijk, waardoor het besluitvormingsproces extra wordt bemoeilijkt.

Het belang van onafhankelijk en transparant advies

Het voornaamste doel van het te geven advies voor VvE’s is om deze in staat te stellen de juiste keuze te maken voor hun unieke situatie. Hierbij spelen zowel de technische als economische aspecten een grote rol. Bewoners moeten een gedegen inzicht krijgen van wat bijvoorbeeld de verbouwing op technisch vlak voor hun gebouw en kwaliteit van woonbaarheid betekent, welke kosten daarbij horen en of dit voor hen haalbaar is. Daarom behoort het uiteindelijke advies te voldoen aan deze eigenschappen:

Onafhankelijkheid van commerciële belangen
Het beste scenario op financieel en technisch gebied voor bewoners staat voorop, zonder nadruk te leggen op bepaalde opties die op tafel liggen en andere achter te stellen. Het is aan de VvE om te besluiten wat voor hen de beste optie is. Het gegeven advies dient als leidraad om een accuraat beeld te geven van de reële opties. Daarom is het geven van informatief correct en onafhankelijk advies essentieel.
Heldere en heldere toelichting van opties
VvE-besturen worden in begrijpelijke taal voorgelicht over de verschillende opties voor verduurzaming: bijvoorbeeld van de traditionele cv-ketel, een warmtepomp of warmtenet. Hierbij worden essentiële aspecten behandeld zoals investeringen, lopende kosten, energieverbruik, aanpassingen aan techniek (bouwkundig, installatie), onderhoud, ruimtebeslag en comfort.
Inzicht bieden in belangen en businesscase
Er bestaat vaak onzekerheid en onduidelijkheid voor VvE’s over wat het betekent om een warmtenet aan te leggen. Daarom is het van belang inzicht te bieden in de technische en financiële parameters van een warmtenet. Waarom moet de BAK worden betaald, hoe wordt de hoogte van de BAK bepaald en hoe redelijk is dat? Inzicht in de bedrijfseconomie van een warmtenet haalt onduidelijkheid weg en vergroot begrip en acceptatie.

Tevens is het essentieel dat naast het bieden van deze diensten ook goed wordt gelet op de individuele belangen en belevingswerelden van de leden binnen een VvE. Immers heeft ieder een unieke achtergrond en daarmee een unieke kijk op het transitieproject. In de eerste plaats is het daarom van belang dat de uitleg en inzichten die geleverd worden ook goed aansluiten bij deze belevingswerelden. Daarnaast is het van belang om vanuit het perspectief van elk individu te kunnen meedenken door goed te luisteren, uiteenlopende meningen te respecteren en waar nodig informatie te kunnen verschaffen en misverstanden te kunnen ophelderen. Daarbij is het belangrijk nooit de belangen, waardigheid en perspectieven van individuen uit het oog te verliezen. Immers is het doel om een informatief beeld te schetsen dat accuraat en overzichtelijk is voor ieder. Dit werkt het beste als de VvE leden een gezamenlijk overeenstemmende correcte beeldvorming hebben van het project en alle relevante feiten.

Het succesvolle voorbeeld: Sperwerstraat in Sliedrecht

Een voorbeeld dat illustreert hoe deze aanpak tot succesvol resultaat heeft geleid is het project waar begeleiding werd geboden aan de VvE in de Sperwerstraat te Sliedrecht. De VvE zocht duidelijkheid en zekerheid in het nemen van de juiste beslissing voor warmtevoorziening voor het appartementencomplex. Om dit te realiseren werden er gedurende het traject drie informatieavonden georganiseerd, waarin de bewoners drie scenario’s kritisch tegen elkaar afwogen: een nieuwe cv-ketel, de installatie van individuele warmtepompen, en aansluiting op een warmtenet. Een uitgebreide toelichting tijdens de informatieavonden verzorgde een scherp beeld van wat verschillende mogelijkheden zouden betekenen op technisch front voor de aanleg van de verschijnende alternatieven.

Bij elke optie werd er gesproken over:

Verwachte kosten en eventuele subsidies
Levensduur en onderhoudsvereisten
Energieverbruik en milieueffecten
Vereist ruimtebeslag binnen de woningen
Comfortniveaus en praktische consequenties zoals welke verbouwingen nodig waren

Deze aspecten werden uiteengezet zodat ze gemakkelijk en efficiënt met elkaar vergeleken konden worden om zo tot de voor de VvE meest passende en voordelige oplossing te komen. Hierbij was accurate beeldvorming van groot belang voor zowel bewoners als de gemeente. Daarvoor werden gedetailleerde overzichten beschikbaar gesteld die de VvE hielp met het maken van de juiste keuze. Afbeelding 1 illustreert bijvoorbeeld hoe op eenvoudige wijze schematisch kan worden weergegeven wat de praktische invloed is van de beschikbare opties voor individuele woningen, en dus welk aanpassingen er zullen moeten plaatsvinden. In dit voorbeeld werden de implicaties voor het bouwtechnische proces uitgebeeld tussen de opties van een individueel versus een collectief warmtenet voor individuele woningen.

Afbeelding 1: Schematische weergave opties voor warmtenet en de praktische gevolgen voor individuele woningen ten opzichte van de huidige situatie.

Ook op gebouwniveau werd toegelicht hoe de technische aanleg zou moeten plaatsvinden. Er is namelijk een keuze tussen een individuele en een collectieve aansluiting. Een individuele aansluiting houdt in dat elk appartement een eigen warmtemeter heeft. Elke afnemers rekent op deze wijze de verbruikte warmte af met het warmtebedrijf. Een collectieve aansluiting houdt in dat het warmtebedrijf de warmte van alle gebruikers samen aflevert aan het gebouw. Binnen het gebouw moet de warmte dan worden verrekend met warmtekostenverdelers die op de radiatoren worden geplaatst. Deze laatste optie is minder nauwkeurig en kan in de praktijk tot discussies leiden. Afbeelding 2a, b en c weerspiegelen hoe beide opties duidelijk gemaakt werden aan de bewoners tijdens een van de informatieavonden. Voor een warmtenet met individuele aansluiting zouden alle leidingen van het oude systeem, oude cv-ketel, weggehaald moeten worden. Daarvoor in de plaats zouden nieuwe passende leidingen moeten worden geplaatst. Niet alleen zorgt dat voor extra overlast, ook de kosten zouden hierdoor sterk omhoog worden gedreven. Daarentegen gold voor het collectieve warmtenet niet dezelfde beperking: oude stijgleidingen konden worden gebruikt om warmte te vervoeren naar woningen.

Afbeelding 2a,b en c: Schematische weergave technische implicaties aanleg verschillende warmtesystemen voor appartementencomplex. Links: optie aanleg conventionele cv-ketel. rechts: optie aanleg individueel warmtenet. onder: optie aanleg collectief warmtenet.

Daarnaast werden ook voor de VvE een duidelijk overzicht gemaakt met daarin de verschillen in kosten, levensduur van apparatuur en informatie over de aanleg en het gebruik van verschillende opties. Afbeelding 3, 4 en 5 bevatten een vereenvoudigde weergave van de gaanbare opties die gezamenlijk een overzicht geven van de verschillen in kosten en eventuele subsidies, verwachte aanpassingen aan het gebouw (en de appartementen), en overige relevante aandachtspunten die van belang zijn bij de uiteindelijke keuze voor warmtevoorziening.

Afbeelding 3: overzicht van de verwachte werkzaamheden per optie wat betreft aanpassingen aan de technische ruimtes, het gehele complex en individuele woningen.

Afbeelding 4: overzicht van de gevolgen voor de bouw en praktisch woon en leef comfort na installatie.

Afbeelding 5: overzichtelijke, versimpelde weergave van hypothetische kosten (inhoud niet weergegeven) van de financiële eenmalige en terugkerende kosten per alternatief.

Na drie informatieavonden, waarin de analyse van de verschillende opties uitgebreid werd toegelicht en de VvE de alternatieven stapsgewijs kon afstrepen, kon de VvE een besluit nemen dat zowel financieel als technisch het grootste potentieel bood. Het besluitvormingsproces en de stemmingen binnen de VvE werden ondersteund door communicatie tussen bewoners, gemeente en het warmtebedrijf, die kort, helder en accuraat werd gehouden. Om inzicht te krijgen in de ervaringen van bewoners rondom dit project, zijn achteraf enquêtes uitgestuurd om te beoordelen of de begeleiding naar het uiteindelijke besluit naar wens was verlopen en in hoeverre de bewoners tevreden waren met de keuze die uiteindelijk was gemaakt.

De resultaten van de enquête, ingevuld door 34% van de 80 aangeschreven huishoudens, toonden aan dat de communicatie vanuit betrokken partijen – zoals de gemeente, de aannemer en de warmteleverancier – veel invloed had op de tevredenheid over het proces. Zo vond 89% van de respondenten dat de verschafte informatie duidelijk of zeer duidelijk was en gaf 89% aan dat er voldoende informatie was verschaft. Daarbij was eveneens 89% van mening dat er voldoende ruimte was tijdens de bijeenkomsten om vragen te stellen. Toch bleven er ook uitdagingen bestaan: 22% van de respondenten gaf aan het gevoel te hebben weinig invloed te hebben gehad op de uiteindelijke keuze, en 11% voelde zich zelfs helemaal niet betrokken bij het besluit. In de praktijk blijkt het lastig – zo niet onmogelijk – om iedereen het optimale gevoel van invloed te geven. Door goed te luisteren en mee te gaan in de beleving van individuen kan echter worden gestreefd naar een zo laag mogelijk aantal mensen dat zich niet gehoord of machteloos voelt.

Conclusie

Het creëren van draagvlak voor duurzame warmteprojecten in samenwerking met VvE’s vraagt om een gestructureerde, participatieve en vooral transparante aanpak die zowel oog heeft voor de gezamenlijke als de individuele belangen van bewoners. Een onafhankelijk en helder adviesproces, waarin alle opties technisch en financieel inzichtelijk worden gemaakt, vormt de ruggengraat van succesvolle besluitvorming binnen complex samengestelde groepen zoals VvE’s. Het voorbeeld uit de Sperwerstraat toont aan dat uitgebreide informatievoorziening, ruimte voor dialoog en het respectvol meenemen van alle perspectieven leiden tot weloverwogen keuzes en breed gedragen oplossingen. Door consistent te investeren in duidelijke communicatie, het verduidelijken van complexiteit en het faciliteren van onderlinge gesprekken, kunnen gemeenten en warmtebedrijven niet alleen het vertrouwen vergroten, maar daadwerkelijk bijdragen aan een versnelling van de warmtetransitie in de bestaande bouw.